Língua wardaman

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Wardaman / Yangmanic
Falado(a) em: Australia
Região: Território do Norte
Total de falantes: 84 (2006)
Família: Isolada[1]
 Wardaman / Yangmanic
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: vários:
wrr — Wardaman
dgn — Dagoman
jng — Yangman
Línguas Yangmanic (púrpura) dentre outras não-Pama-Nyungan languages

Wardaman é uma das línguas aborígenes da Austrália. É do grupo norte da línguas Não-Pama-Nyungan As línguas (ou dialetos) Dagoman e Yangman (ambas extintas) eram muito relacionas à Wardaman e essas três línguas formam uma família chamada Yangmanic. Eram classificadas como línguas Gunwinyguan, essa relação ainda é aceita como plenamente demostrada.[1]

Escrita[editar | editar código-fonte]

O alfabeto latino usado para o Wardaman é bastante restrito. Usam-se as letras A, B, D, E, I, J, L, M, N, O, R, U, W, Y e as combinações ly, ng, ny, rd, rl, rn, rnd, rr.

Fonologia[editar | editar código-fonte]

Consoantes[editar | editar código-fonte]

Periférica Alvéolo-
Palatal
Apical
Bilabial Velar Alveolar Retroflexiva
Plosiva b ɡ d̠ʲ d ɖ
Nasal-Oclusiva m ŋ n̠ʲ n ɳ
Lateral l̠ʲ l ɭ
Vibrante ɾ
Aproximante β̞ j ɹ̠

As alvéolo-palatais são pronunciadas com a lâmina da língua, no final de uma sílaba que pode soar como yn e il para um ouvido ocidental. Mesmo o y é dito ter propagação lateral e ser pronunciado com a lâmina e o corpo da língua. Há muito pouca diferença acústica entre as duas séries apicais em comparação com outras línguas na área. As alveolares podem adicionar um ligeiro caráter retroflex em relação a uma vogal seguinte, e essas retroflex podem assimilar alveolares na mesma palavra. No entanto, elas permanecem fonemicamente distintas. Francesca descreve o ' w como bilabial e observa que há pouca ou nenhuma presença de lábios arredondados ou protrusão (exceto na assimilação de uma sequência / u / ou / o /). O r é pós-alveolar.

Vogais[editar | editar código-fonte]

Anterior Posterior
Fechada i u
Central e o
Aberta a

Numerais[editar | editar código-fonte]

A interessante e tradicional Wanamen começa pelos dedos de uma mão, continua para os da outra mão, vai depois para os dedos de um pés, depois do outro até chegar a '20', algo traduzível como 'um homem'. Números maiores são múltiplod de 'uma pessoa'. Hoje em dia e em geral, os números acima de '5' são expressos em Tok Pisin. Como em outras línguas do Golfo Huon, o numeral '1' (teŋ) funciona também como o artigo indefinido “um”. O numeral luagêc '2' tem função similar como um indefinido plural e significa 'uns poucos, alguns'. A raiz numeral ta '1' com o sufixo adverbial -geŋ indica 'um, somente um', enquanto que o numeral '2' com o mesmo sufixo (luàgêc-geŋ) indica ‘somente uns poucos'.Numerais reduplicados forma distributivos: tageŋ-tageŋ 'um por um', têlêàc-têlêàc 'de três em três', etc. (Conf. Bradshaw & Czobor 2005: 52-54.)

Numeral Termo Português
1 ta(-geŋ) / teŋ 'um-ADV'
2 luàgêc dois'
3 têlêàc 'três'
4 àclê 'quatro'
5 lemeŋ-teŋ 'mão-one'
6 lemeŋ-teŋ ŋanô ta 'mão-uma fruta uma'
7 lemeŋ-teŋ ŋanô luàgêc 'mão-uma fruta duas'
8 lemeŋ-teŋ ŋanô têlêàc 'mão-uma fruta três'
9 lemeŋ-teŋ ŋanô àclê 'mão-uma fruta quatro'
10 lemeŋ-lu ~ lemelu 'mão-duas'
11 lemeŋ-lu ŋanô ta 'mão- duas fruta uma'
15 lemeŋ-lu ŋa-lemeŋ-teŋ 'mão duas-duas dele-mão uma'
20 ŋac teŋ 'homem um'

Amostra de texto[editar | editar código-fonte]

Pai Nosso

Tamemai, taŋ gômoa undambê. Aômnêm ŋaê lau sênam dabuŋmaŋ. Ômôêŋ ôtu Apômtau ôtôm gamêŋgeŋ. Aômnêm biŋ êtu tôŋ aŋga nom amboac aŋga undambê. Ôkêŋ aêacma mo êtôm bêcgeŋŋa êndêŋ aêac êndêŋ oc tonec. Nêm tôp, taŋ gêc aêac naŋ, ôsuc ôkwi amboac aêac asuc ma tôp ôkwi gêdêŋ tauŋ. Ôwê aêac asa lêtôm atom. Ôjaŋgo aêac su aŋga gêŋ sec. Aôm Apômtau, aôm ŋaniniŋ to ŋajaŋa ma ŋawê ŋatau laŋgwa teŋgeŋ. Biŋŋanô.

Notas[editar | editar código-fonte]

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Bisang, Walter (1986). "Die Verb-Serialisierung im Jabêm." Lingua 70:131–162.
  • Bradshaw, Joel (1979). "Obstruent harmony and tonogenesis in Jabêm." Lingua 49:189–205.
  • Bradshaw, Joel (1983). "Dempwolff’s description of verb serialization in Yabem." In Amram Halim, Lois Carrington, and S. A. Wurm, eds., Papers from the Third International Conference on Austronesian Linguistics, vol. 4, Thematic variation, 177–198. Series C-77. Canberra: Pacific Linguistics.
  • Bradshaw, Joel (1993). "Subject relationships within serial verb constructions in Numbami and Jabêm." Oceanic Linguistics 32:133–161.
  • Bradshaw, Joel (1998). "Squib: Another look at velar lenition and tonogenesis in Jabêm." Oceanic Linguistics 37:178-181.
  • Bradshaw, Joel (1999). "Null subjects, switch-reference, and serialization in Jabêm and Numbami." Oceanic Linguistics 38:270–296.
  • Bradshaw, Joel (2001). "The elusive shape of the realis/irrealis distinction in Jabêm." In Joel Bradshaw and Kenneth L. Rehg, eds., Issues in Austronesian morphology: A focusschrift for Byron W. Bender, 75–85. Pacific Linguistics 519. Canberra: Pacific Linguistics. ISBN 0-85883-485-5
  • Bradshaw, Joel, and Francisc Czobor (2005). Otto Dempwolff's grammar of the Jabêm language in New Guinea. Oceanic Linguistics Special Publication No. 32. Honolulu: University of Hawai‘i Press. ISBN 0-8248-2932-8
  • Dempwolff, Otto (1939). Grammatik der Jabêm-Sprache auf Neuguinea. Abhandlungen aus dem Gebiet der Auslandskunde, vol. 50. Hamburg: Friederichsen de Gruyter.
  • Ross, Malcolm (1993). "Tonogenesis in the North Huon Gulf chain." In Jerold A. Edmondson and Kenneth J. Gregerson, eds., Tonality in Austronesian languages, 133–153. Oceanic Linguistics Special Publication No. 24. Honolulu: University of Hawai‘i Press.
  • Streicher, J. F. (1982). Jabêm–English dictionary. Series C-68. Canberra: Pacific Linguistics. (First compiled by Heinrich Zahn in 1917; later translated and revised by J. F. Streicher.)
  • Zahn, Heinrich (1940). Lehrbuch der Jabêmsprache (Deutsch-Neuguinea). Zeitschrift für Eingeborenen-Sprache, Beiheft 21. Berlin: Reimer.

Ligações externas[editar | editar código-fonte]