Usuário(a):Albinow01/Tabela
Verbos[editar | editar código-fonte]
Os verbos terminam, no infinitivo, em –ar, -air, -er ou –ir. Há seis tempos (Presente, Imperfeito, Perfeito, Mais-que-perfeito, Futuro, Futuro II) e quatro modos (Indicativo, Conjuntivo, Condicional, Imperativo).
Indicativo presente[editar | editar código-fonte]
jau | gid | tegn | vend | part |
ti | gidas | tegnas | vendas | partas |
el | gida | tegna | venda | parta |
nus | gidain | tegnain | vendain | partin |
vus | gidais | tegnais | vendais | partis |
els | gidan | tegnan | vendan | partan |
Verbos com dupla consoante antes do final no infinitivo, são simplificados na 1ª. Pessoa do singular (metter – jau met).
Os verbos com terminação em –ger, -giar, -gir, -miar, –ziar, assim como vogais terminam na 1ª pessoa do singular em –el. O mesmo ocorre com verbos cuja 1ª pessoa do singular seria expressa com dificuldade, assim como alguns outros verbos:
- Diriger – jau dirigel
- Scuar – jau scuel
- Suffrir – jau suffrel
- Cumprar – jau cumprel
- Giaschair – jau giaschel
Vários verbos adquirem a sílaba –esch:
- Finir – finesch, fineschas, finescha, finin, finis, fineschan
Alguns verbos em –ar, -air e -ir mudam, na forma conjugada, a vogal do radical:
Infinitivo | 3ª Pessoa do singular | 1ª Pessoa do plural | |
u → o | purtar | porta | purtain |
a → ai | tadlar | taidla | tadlain |
e → ai | palesar | palaisa | palasain |
a → o | dumandar | dumonda | dumandain |
u → au | dudir | dauda | dudin |
Alguns verbos em –er também mudam a vogal do radical:
Infinitivo | 3ª Pessoa do singular | 1ª Pessoa do plural | |
o → u | volver | volva | vulvain |
ai → a | baiver | baiva | bavain |
au → u | sclauder | sclauda | scludain |
Conjuntivo presente[editar | editar código-fonte]
che jau | gidia | tegnia | vendia | partia |
che ti | gidias | tegnias | vendias | partias |
ch'el | gidia | tegnia | vendia | partia |
che nus | gidian | tegnian | vendian | partian |
che vus | gidias | tegnias | vendias | partias |
ch'els | gidaan | tegnian | vendian | partian |
O conjuntivo presente é sempre conjugado conforme o radical. Assim, aparece aqui em todas as formas as mudanças no radical dos verbos:
- Purtar → che jau portia, che nus portian
- Finir → ch'el fineschia, ch'els fineschian
As formas das 1ª e 3ª pessoas do singular, da 2ª pessoa do singular e 2ª pessoa do plural, assim como as 1ª e 3ª pessoas do plural são concordantes, a princípio.
O conjuntivo será – diferente das outras línguas latinas, mas como em alemão – no discurso indireto:
- El ha ditg: "Jau vom a Svizra."
- El aveva ditg, ch'el giaja a Svizra.
- Ella ha dumandà: "Vulais in mail?"
- Ella ha dumandà, sche nus veglian in mail.
Além disso, é usado em outras línguas latinas depois de certas expressões subordinadas.
Imperativo[editar | editar código-fonte]
(ti) | gida! | tegna! | venda! | parta! |
(vus) | gidai! | tegnai! | vendai! | parti! |
As formas do imperativo da 2ª pessoa do singular são conjugadas e mostram as mesmas mudanças que o presente indicativo e conjuntivo (tadlar: taidla! – tadlai!, finir: finescha! – fini!). As formas da 2ª pessoa do plural são terminadas e mostram com os verbos em –er as mesmas alterações do indicativo presente.
O negativo do imperativo é formado através de "na" + imperativo + "betg".
- Ta lava! – Lava-te!
- Ta lava betg! ou Na ta lava betg! – Não te lave!
Nas outras pessoas, são utilizadas as formas do verbo duair (sollen):
- Els duain gidar! – Eles devem ajudar!
Imperfeito[editar | editar código-fonte]
jau | gidava | tegneva | vendeva | partiva |
ti | gidavas | tegnevas | vendevas | partivas |
el | gidava | tegneva | vendeva | partiva |
nus | gidavan | tegnevan | vendevan | partivan |
vus | gidavas | tegnevas | vendevas | partivas |
els | gidavan | tegnevan | vendevan | partivan |
As formas das 1ª e 3ª pessoas do singular, da 2ª pessoa do singular e 2ª pessoa do plural, assim como as 1ª e 3ª pessoas do plural são concordantes. Elas são sempre conjugadas no final (volver → vulveva; vgl. Presente).
Condicional[editar | editar código-fonte]
jau | gidass | tegness | vendess | partiss |
ti | gidassas | tegnessas | vendessas | partissas |
el | gidass | tegness | vendess | partiss |
nus | gidassan | tegnessan | vendessan | partissan |
vus | gidassas | tegnessas | vendessas | partissas |
els | gidassan | tegnessan | vendessan | partissan |
As formas das 1ª e 3ª pessoas do singular, da 2ª pessoa do singular e 2ª pessoa do plural, assim como as 1ª e 3ª pessoas do plural são concordantes. Elas são sempre conjugadas no final (volver → vulveva; vgl. Presente).
Gerundio[editar | editar código-fonte]
gidond | tegnend | vendend | partind |
Particípio perfeito[editar | editar código-fonte]
singular | gidà, gidada | tegnì, tegnida | vendì, vendida | partì, partida |
plural | gidads, gidadas | tegnids, tegnidas | vendids, vendidas | partids, partida |
Mesmo alguns verbos regulares apresentam formas com modificações, por exemplo. avrir – avert, cuvrir – cuvert, entschaiver – entschet, metter – mess, morder – mors, suffrir – suffert, vesair – vis, volver – vieut, uvm.
Perfeito[editar | editar código-fonte]
jau | hai gidà | hai tegnì | hai vendì | sun partì / partida |
ti | has gidà | has tegnì | has vendì | es partì / partida |
el | ha gidà | ha tegnì | ha vendì | è partì |
ella | ha gidà | ha tegnì | ha vendì | è partida |
nus | avain gidà | avain tegnì | avain vendì | essan partids / partidas |
vus | avais gidà | avais tegnì | avais vendì | essas partids / partidas |
els | han gidà | han tegnì | han vendì | èn partids |
ellas | han gidà | han tegnì | han vendì | èn partidas |
Geralmente, o Perfeito é conjugado com o auxiliar avair (ter) e o Particípio Perfeito (s. gidar). Os seguintes verbos usam o auxiliar esser (sein) :
- Verbos de Movimento: ir, partir , fugir
- Verbos que expressam mudança de estado: crescher, nascher .
- Esser (ser), star (estar), restar (ficar)
Os verbos transitivos e reflexivos podem adotar o particípio alternativamente depois do número ou do sexo do objeto (direto ou indireto):
Jau hai la vis. oder Jau hai la visa. – Eu a vi.
Mais-que-perfeito[editar | editar código-fonte]
jau | aveva gidà | aveva tegnì | aveva vendì | era partì / partida |
É construído com o imperfeito dos verbos auxiliaries esser ou avair e o Particípio Perfeito.
Futur[editar | editar código-fonte]
jau | vegn a gidar | vegn a tegnair | vegn a vender | vegn a partir |
ti | vegns a gidar | vegns a tegnair | vegns a vender | vegns a partir |
el | vegn a gidar | vegn a tegnair | vegn a vender | vegn a partir |
nus | vegnin a gidar | vegnin a tegnair | vegnin a vender | vegnin a partir |
vus | vegnis a gidar | vegnis a tegnair | vegnis a vender | vegnis a partir |
els | vegnan a gidar | vegnan a tegnair | vegnan a vender | vegnan a partir |
O Futuro é construído com o verbo auxiliar vegnir + a (antes de vogal: ad) + Infinitivo.
Futuro II[editar | editar código-fonte]
jau | vegn ad avair gidà | vegn ad avair tegnì | vegn ad avair vendì | vegn ad esser partì / partida |
O Futuro II é formado com o verbo auxiliar vegnir + ad + Infinitivo do auxiliar avair ou esser + Particípio Perfeito do verbo principal.
Passivo[editar | editar código-fonte]
O Passivo é formado pelo verbo auxiliar vegnir e a forma flexionada do Particípio Perfeito: jau vegn elegì / elegida – eu fui eleito
Verbos reflexivos[editar | editar código-fonte]
Os pronomes reflexivos situam-se sempre antes do verbo:
Infinitivo | 1ª Pessoa do singular no presente | Imperativo Singular | 3ª Pessoa do singular no pretérito perfeito |
sa lavar | jau ma lav | ta lava! | ella ha sa lavà (lavada) |
s'occupar | jau m'occup | t'occup! | ella ha s'occupà (occupada) |
Exemplos de verbos irregulares[editar | editar código-fonte]
- Esser – ser
- Avair – ter
- Vegnir – vir, tornar-se
- Duair – dever, ter a obrigação de
- Pudair – poder
- Savair – saber
- Dir – dizer
- Stuair – dever, ser obrigado a
- Vulair – querer
- Far – fazer
- Star – estar
- Trair – tirar
- Ir
- Dar
- Fugir