Língua urrobo

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Urrobo

Urhobo

Falado(a) em: Nigéria
Total de falantes: 550 000 (1993)[1]
Família: Atlântico-congolesa
 Volta-níger
  Defoide
   Edoide
    Sudoeste
     Urrobo
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---
ISO 639-3: urh

A língua urrobo faz parte do importante ramo das línguas edoides. Pertence à subfamília linguística Volta-níger da família atlântico-congolesa das Niger-Congo. É falada por cerca de 550 mil pessoas urrobos, que habitam os estados do Delta e Edo na Nigéria.[1][2][3][4][5]

Seus falantes são pescadores[6] e seus vizinhos são povo Isoko ao sudeste, o povo Itsekiri a oeste , os Ijaw ao sul e os Ukwuani ao nordeste.

O povo Urhobo é conhecido como "Urhobians" ou "Urhobeans".

Escrita[editar | editar código-fonte]

A língua usa o alfabeto latino sem as letras L e Q. Usam-se as formas Ch, Dd, Gb, Gh, Ghw, Hw, Kp, Ny, Ph, Rh, Sh.

Fonologia[editar | editar código-fonte]

Urhobo tem um sistema bastante reduzido de inventário de sons em comparação com a língua proto-Edoid. O inventário de Urhobo consiste em sete vogais; que formam dois conjuntos harmônicos, /i e ɛ a o ɔ u/ and /ĩ ẽ ɛ̃ ã ɔ̃ õ ũ/.[7]

Tem um inventário bem conservador de consoantes para uma língua Ediod. Mantém três tipos nasais, e apenas cinco das consoantes orais, /ɾ, l, β̞, j, w/, possuem alofones nasais antes das vogais nasais.<ef name=":0">Rolle, N. 2013. “Phonetics and phonology of Urhobo.”UC Berkeley Phonology Lab Annual Report, 2013: 281-326.</ref>

  Labial Labiodental Alveolar Post-alveolar Palatal Velar Lábio-velar
Oclusiva Nasal m   (n)   ɲ   ŋ͡m
Plosiva p  b   t  d d͡ʒ kʲ  ɡʲ k  ɡ k͡p  ɡ͡b
Fricativa ɸ   f  v s ʃ (ç  ʝ) x  ɣ  
Vibrante Simplesl     r̥  r        
Vibrante     (ɾ̥  ɾ)        
Lateral     l ~ n        
Aproximante β̞ [β̞̃ ]   (ɹ̥  ɹ) [ɹ̃]   j [j̃] (ɰ  ɰ̥) w [w̃]
  • /l/ é intercambiável com [n] somente antes de vogais nasais.
  • /d͡ʒ/ pode ser ouvido como [ɟ͡ʝ~ʝ] antes de vogais não anteriores.
  • Consoantes nasais /m, [n], ɲ͡m/ podem ter alofones de aproximantes nasalizados como [β̞̃], [ɹ̃ ~ ɾ̃], { { IPA|[i]}}, [w].
  • Aproximantes /β̞, j, w/ são ouvidos como aproximantes nasalizados [β̞̃, j̃, w̃] antes e depois das vogais nasais.
  • As fricativas velares /x, ɣ/ podem variar desde serem ouvidas como [x, ɣ] até fricativas diminuídas [x̞, ɣ̞] e aproximantes . /x/ também pode ser ouvido como uma fricativa palatal [ç] antes de /i/.
  • Róticos /r̥, r/ podem ter diferentes realizações como alveolares ou retroflexos, e podem ser articulados como aproximantes [ɹ̥, ɹ, ɻ̊, ɻ], ou taps [ɾ̥, ɾ, ɽ̊, ɽ]. Um flap lateral retroflexo [ɭ̆] também pode ser ouvido em posição de final de sílaba.

De acordo com Ukere (1986), Urhobo tem dois tons, um tom alto e um tom baixo. Estes também podem ser combinados para formar tons ascendentes e descendentes.[8]

Sintaxe[editar | editar código-fonte]

Urhobo tem o tipo de ordem de palavras numa frase Sujeito-Verbo-Objeto (SVO) conforme ilustrado com o exemplo abaixo:

|Òtítí ò chó ọhọ ná |Otiti (3ª Sing) roubas (passado)oho ná (galinha) |‘Otiti roubou a galinha.’

Amostra de texto[editar | editar código-fonte]

Pai Nosso (Lucas 11:2-4) 2. Ọ da ta kẹ ayen, Ovwan da nẹ ẹrhovwo, ovwan ta, Ọsẹ, jẹ avwanre vwẹ ọghọ kẹ odẹ wẹn, jẹ uvie wẹn rhe. 3. Kẹ avwanre emu ri kẹdẹ kẹdẹ; 4. vwẹ imwemwu rẹ avwanre ghovwo avwanre, kirobo ri me vwo ghovwo otu ri gbe avwanre ku; Wo si avwanre ro odavwini-i.

Português

2. E disse-lhes: Quando orardes, dizei: Pai nosso que estás nos céus, santificado seja o teu nome. Venha o teu reino. Seja feita a tua vontade, como no céu, assim na terra. 3. Dá-nos o pão nosso de cada dia. 2. 4. E perdoa-nos os nossos pecados; porque também nós perdoamos a todo aquele que nos deve. E não nos deixes cair em tentação; mas livrai-nos do mal.Bible Gateway

Dicionários[editar | editar código-fonte]

Os dicionários Urhobo estão disponíveis para download. Fora,m compilados por.Ukere, Osubele, Ebireri Okrokoto.[9][10] and Julius Arerierian.[11] Uma lista de palavras (substantivo]]s e verbos) de Okpe, Urhobo e Uvwie foi compilada por Akpobọmẹ Diffrẹ-Odiete com financiamento da Fundação para Línguas em Perigo de Extinção.

Notas[editar | editar código-fonte]

  1. a b Ethnologue 2015.
  2. Elugbe, B. O. 1989. Edoid: Phonology and Lexicon. Port Harcourt: University of Port Harcourt Press.
  3. «Nigeria | History, Population, Flag, Map, Languages, Capital, & Facts | Britannica». www.britannica.com (em inglês). Consultado em 9 de março de 2022 
  4. «Supplemental Information 3: An excerpt from Data Downloads page, where users can download original datasets.». dx.doi.org. doi:10.7717/peerj.9467/supp-3. Consultado em 30 de março de 2022 
  5. «Bayelsa State Government – The Glory of all Lands» (em inglês). Consultado em 10 de março de 2022 
  6. van der Hoop, Julie. Effects of added drag on cetaceans : fishing gear entanglement and external tag attachment2017 (Thesis). Woods Hole, MA: Massachusetts Institute of Technology and Woods Hole Oceanographic Institution. doi:10.1575/1912/8468 
  7. Archangeli & Pulleyblank, 1994. Grounded phonology, p 181ff
  8. Ukere, Anthony Obakpọnọvwẹ. 1986. Urhobo-English dictionary. Benin City: Ilupeju Press.
  9. Urhobo Language Institute. Urhobo Language Institute
  10. «Urhobo to English Dictionary» (PDF). urhobolanguageinstitute.com. Consultado em 20 de novembro de 2016. Arquivado do original (PDF) em 4 de março de 2016 
  11. Okeke, Chizoro. «Urhobo Dictionary by Ebireri Okrokoto Urhobo Language Institute» 

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • Ukere, Anthony Obakpọnọvwẹ. 1986. Urhobo-English dictionary. Benin City: Ilupeju Press. (revised and edited version by Roger Blench)
  • Frank Kügler, Caroline Féry, Ruben Van De Vijver (2009) Variation and Gradience in Phonetics and Phonology
  • Okrokoto Ebireri. Ukoko re Ephere R'Urhobo
  • Archangeli, Diana; Pulleyblank, Douglas (1994). Grounded phonology. Cambridge: Cambridge University Press 
  • «Urhobo». Ethnologue. 2015 

Ligações externas[editar | editar código-fonte]