Língua taruma

Origem: Wikipédia, a enciclopédia livre.
Taruma
Falado(a) em: Guiana
Total de falantes: uma família
Família: Língua isolada
Códigos de língua
ISO 639-1: --
ISO 639-2: ---

O taruma ou taruamá é uma língua indígena falada na Guiana.[1] É uma língua ainda não classificada.[2]

Vocabulário[editar | editar código-fonte]

Algumas palavras tarumas (Jolkesky 2016):[1]

português taruma
costas abara/abora
cabeça ada; ata
rabo aʤuwa
caminho afi-a; afe
mão afũ/aɸũ/ahu/aʔu
avó aɡiɡi
pai aide
osso aiʧu
arara aka; karikari
braço akʷa
colar (enfeite) ani
apa
pedra ape
batata doce aɸi, afi
nariz asa
labio ase, asɯ
pele asəku, asɨku, asiko
bochecha asɨɨ
orelha asikiʤu
dente aso/asee
formiga ataku
irmã aʧi
olho aʧi
abóbora awajama
barriga awiʧu/awiʧa
2.S (tu) aʔa; ani/anna
sogra aʔĩku
machado bade
matar bahe
cobra báhũ
carne bahũ; ẽhẽ
pato bai
floresta bake; nukuda
anta baki
cesto bariʤanu
baru
caititu (Pecari tajacu) baʔé
porco-do-mato baʔe; hizu
onça danɨ
ovo ʤani
marido ʤasɨ
criança ʤawã
tartaruga ʤini
nome ʤipi, djipi
sapo ʤiriri
nádega(s) ʤisɨ
rato duba
terra dudu, toto
levar duha
trazer duhwã
casa dui-a; duja
folha ʤuka
peito duku
roupa dumena
pesado dúpa
sentar-se duʔẽhẽ
água; rio dʐa/dja
branco fuɡi
morrer fwi/ɸʷi/hʷi
falar
bicho-de-pé; piolho ɡida
homem ɡika; kwasɨ
gente ɡiri
carrapato ɡu; piʤíʤi
mulher ɡumi-ʧi, ɡumi-ʦa
voar hana
gordo haʧaku
cachorro-do-mato hi
salgado hibɨ
jacaré hiri
estômago hisu
vermelho hixi-/itsi-
dia hoin
morto hwi
panela ibaʤu
3.S (ele, ela) ikia, ikija
fedido imeka
pelo iʧiwi, iʧipɨ
mama iwa/ewa
iguana juwana
tatu kabaju
dançar kabihwi
canela kadɨro
canoa kanawa
capivara kase
quati kasɨ
facão kaʃupara
espírito katu
corpo kaʧu; ruaha
queimar ke
coxa kɤʃawo, kəʃawo
montanha kiire; uwai, wai
ouvir kĩma
morder ko
comer ko; waʔe-karu
raposa koke
veado konia; hiʧi; kʷire
flecha kuba, kupa
abacaxi kubara
boca kukana
argila kuline; pakiʤaku
lagarto kure
pulga kuwaba
beiju kuʔẽ, ʧuʔẽ
gambá kʷare
céu kʷazekaʧe
veneno kʷima
unha kʷirea
ir, andar maku
dormir makʷaʤi
faca mare(a)
língua ɲebena/mebena
joelho orukuda, urukudu
um oʃi
luz pana
minhoca pararu
cotovelo paʧuɾi
urucum ɸure
chuva ɸuza/huza
fogo ɸʷa/hʷa
macaco rumi; kʷisa
rede saʔe/saiʔi
pênis
algodão siʤa; wuda; mulu
noite sɨkaʧu
barro ʃipetu
morcego siriri
umbigo sũku
tabaco suma/tuma
cabaça tara; kuja; ɡolie
costela tata
cutia te
ver ʧe
contar ʧokohẽ
ralador ʧumari
arco tzeika, ʧaika; kobara
madeira u
árvore u; ua
fumaça uoa
sol
irmão wi
cheiroso wɨkɨ
três wikʲã
estrela wire/ɸiira
corda wuda
sal wuka
pássaro zɨri/zuuri
sogro ʔaʤi; ʔeʤi

Comparações lexicais[editar | editar código-fonte]

Comparações lexicais entre o taruma e outras línguas:

Português Taruma Damana (Chibcha) Katukina Wapixana (Arawak) Arikapu Proto-Tupi Proto-Arawá Proto-Jivaro Proto-Carib Mura Proto-Tucano
pai aide ade - - - - - - - - -
irmã aʧi asi - - - - - - - - -
boca kukana kəka - - - - - - - - -
pássaro zuri suri - - - - - - - - -
cobra báhũ - paɡo - - - - - - - -
madeira u - -ʔu - - - - - - - -
carrapato piʤíʤi - piːʧiN - - - - - - - -
tabaco suma - uːba suuma - - - - - - -
arco kobara - - sumara - - - - - - -
estrela wire - - wiiʐi - - - - - - -
ir, andar maku - - makʰu-n - - - *maku 'perna' - - -
macaco rumi - - ruumi - - - - - - -
minhoca pararu - - pʰaʐaru - - - - - - -
ovo dani - - ʤani - - - - - - -
peito duku - - ɗukʰuri - - - - - - -
pulga kuwaba - - kʰuwaiɓa - - - - - - -
caimão hiri - - - uhiri - - - - - -
veado konia - - - kudi - - - - - -
dançar kabihwi - - - kəwi - - - - - -
comer ko - - - - *kˀu - - - - -
caminho afe - - - - *ape - - - - -
flecha kupa - - - - *ekʷˀɨp - - - - -
sal wuka - - - - *wukɨt - - - - -
veado hiʧi - - - - *ɨʧɨ - - - - -
machado bade - - - - - *bari - - - -
cachorro-do-mato hi - - - - - *-hi - - - -
floresta nukuda - - - - - *nuku 'montanha' - - - -
porco-do-mato baki 'anta' - - - - - - *paki *pakira - -
folha ʤuka - - - - - - *nuka - - -
batata doce aɸi - - - - - - - *napi - *jãpi
canoa kanawa - - - - - - - *kanawa - -
mão aɸũ - - - - - - - *apô 'arm' - -
terra dudu - - - - - - - *nono - -
veneno kʷima - - - - - - - *kuma - -
fogo hʷa - - - - - - - - hũai -
mama iwa - - - - - - - - iiwe -
montanha uwai - - - - - - - - uwe 'floresta' -
apa - - - - - - - - apai -
língua njebena - - - - - - - - - *tʲʔeme
água dja - - - - - - - - - *tʲʔia 'rio'
três wikʲã - - - - - - - - - *ɨtˀia
mulher ɡumi- - - - - - - - - - *tʔõmi-

Ver também[editar | editar código-fonte]

Referências

  1. a b Jolkesky, Marcelo Pinho de Valhery. 2016. Estudo arqueo-ecolinguístico das terras tropicais sul-americanas. Doutorado em Linguística. Universidade de Brasília.
  2. Loukotka, Čestmír (1968). Classification of South American Indian languages. Los Angeles: UCLA Latin American Center 

Bibliografia[editar | editar código-fonte]

  • LOUKOTKA, Čestmír. (1949). La Langue Taruma. Journal de la Société des Américanistes, 38:53-82.
  • MEIRA, Sérgio (2015). Taruma wordlist. (Manuscrito).